Şubat 2019 Medya Gözlem Raporu

Banu Durdağ – Aylin Aydoğan

Giriş

Türkiye’de ifade ve basın özgürlüğü her dönem sorunlu olmuştur, ancak bugün gelinen noktada basın özgürlüğü son 30 yılı aşkın dönemin en kötü seviyelerine gerilemiştir.[1] Uluslararası sivil toplum kuruluşu olan Sınır Tanımayan Gazeteciler tarafından 3 Mayıs 2108 Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde açıklanan küresel basın özgürlüğü endeksinde Türkiye 180 ülke içerisinde 157’nci sırada yer almıştır.[2] Olağanüstü hal (OHAL) dönemi KHK’ları ile onlarca televizyon kanalı, radyo, dergi, haber ajansı ve gazetenin kapatılmasıyla basın özgürlüğü dibe vurmuştur.

OHAL’in Temmuz 2018’de kaldırılmış olmasına rağmen gazeteciler hâlen olağanüstü bir baskı altında. Avrupa Konseyi’nin kurduğu “Gazetecilerin Güvenliği ve Gazetecilerin Korunmasının Geliştirilmesi Platformuna” destek veren ve aralarında Sınır Tanımayan Gazeteciler, Uluslararası Basın Enstitüsü, Uluslararası Gazetecileri Koruma Komitesi, Uluslararası Gazeteciler Federasyonu’nun da bulunduğu 12 medya kuruluşu tarafından yayımlanan 2018 yılı raporuna göre, Türkiye dünyanın en büyük gazeteci hapishanesine dönüşmüş durumda.[3] Raporda Türkiye hâlâ en fazla tutuklu gazetecinin olduğu ülke olarak yer alıyor.[4]

Uluslararası Basın Enstitüsü’nün 2018 raporunda ise, 15 Temmuz 2016’dan bu yana kapatılan medya kuruluşu ve basımevi sayısı 170’e ulaşırken, ekonomik baskılar ve hükümet yanlısı medya patronlarının bileşimiyle medyanın yaklaşık yüzde 95’inin siyasi iktidarın etkisi altında olduğu yer alıyor.[5] Bunun yanı sıra, Oxford Üniversitesi Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü tarafından yayınlanan Dijital Haber Raporu’nun Türkiye Eki’nde, 2018 Ocak-Şubat döneminde 37 ülkeden 74 binin üzerinde katılımcıyla – araştırmaya Türkiye’den yaklaşık 2 bin kişi katılmış – internet üzerinden yapılan araştırmaya göre, Türkiye “uydurma” haberlerde başı çekiyor.[6]

2018 yılını kapatırken internet temelli haber platformları da baskı, sansür ve engellemelerden nasibini almış; Sendika.org sitesine 62’inci kez erişim engeli getirilmiştir. T24 yazarlarından Ahmet Sever hakkında, İçimde Kalmasın/Tanıklığımdır kitabı nedeniyle dört ayrı dava açılmış; Ortadoğu uzmanı Hamide Yiğit hakkında ise, AKP’nin Suriye Savaşı kitabının kapağı nedeniyle yedi buçuk ay hapis cezası verilmiştir.[7]

KHK ile kapatılan Özgür Gündem gazetesine destek için “Nöbetçi Genel Yayın Yönetmeliği” kampanyasına katıldıkları gerekçesiyle Ayşe Düzkan, Hüseyin Aykol, Mehmet Ali Çelebi, Hüseyin Bektaş ve Ragıp Duran hakkında verilen hapis cezaları 30 Kasım 2018 tarihinde onanmış[8]; gazeteci, yazar Düzkan 29 Ocak 2019’da cezaevine girmiştir.

Öte yandan, medya ve basın sektöründe kadın gazeteciler 2018 yılında da şiddet ve ayrımcılığa maruz bırakılmıştır. 2018 yılında Columbia Journalism Review (CJR) tarafından 50 kişi ile görüşerek yapılan çalışma, foto muhabiri kadınların meslektaşları tarafından tacize maruz bırakıldıklarını ortaya koymuştur.[9] Kaos GL Derneği’nin, LGBTİ+’ların gazetelerde nasıl yer aldığına ilişkin 2018 Medya İzleme Raporu’nda ise, 123 haber metininde LGBTİ+ kişi/dernek hedef gösterilirken, 83 metinde LGBTİ+’lara ilişkin yanlış bilgi verildiği açıklandı. LGBTİ+ haberleri en fazla Cumhuriyet gazetesinde yer alırken, Yeni Akit sistematik biçimde nefret söylemi yaydı. BirGün ve Evrensel gazeteleri ise, hak haberciliğinde önde yer aldı.[10]

2019’un olumlu sayılabilecek gelişmeleri arasında, genel yayın yönetmeni Mustafa Çetin tarafından maruz bırakıldığı taciz ve mobbing ile ilgili suç duyurusunda bulunan Sözcü Gazetesi muhabiri Melis Bayraktar’ın işe iade davasını kazanması yer alıyor.[11] Bunun yanı sıra, Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS), Kadın ve LGBTİ+ Komisyonu’nun 2018 yılında anket yoluyla toplanan verilere dayanan Gazeteci Kadınların Yaşadığı Cinsiyet Ayrımcılığı ve Şiddet Araştırması’nın ardından 2019 yılında şiddet deneyim paylaşım grubu oturumları planlanmasında adımlar attıklarını açıklamıştır.[12]

Gazetecilik ve yayıncılık sektörünü ilgilendiren, olumlu olarak değerlendirilebilecek gelişmelerden bir diğeri ise, 22 Şubat tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan ‘7166 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’ ile basılı kitap ve süreli yayınlardaki katma değer vergisinin (KDV) sıfırlanmasıdır.[13] TGS gazete kâğıdındaki KDV’nin sıfırlanmamasını bir eksik olarak gördüklerini açıklamış ve bu talebin de takipçisi olacaklarını duyurmuştur.

14 Aralık 2018’de Resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Basın Kartı Yönetmeliği’nin Anayasa ve yasalara aykırılık içeren maddelerinin iptali ve yürürlüğünün durdurulması istemiyle Çağdaş Gazeteciler Derneği (ÇGD) Genel Yönetim Kurulu’nun Danıştay’a başvurması da, Şubat ayında basın ve medya alanındaki gelişmeler arasında yer alıyor.[14]

Bu raporda Şubat 2019 tarihinde basına yönelik uygulanan baskı ve cezalandırmaları, ifade ve basın özgürlüğü başta olmak üzere hak ihlalleri bağlamında değerlendirmeye katkı sağlayacak verileri kayıt altına almak amaçlanıyor. Aşağıda yer alan veriler ve istatistikler çeşitli açık kaynaklardan derlenerek düzenlenmiştir. Önceki ayların raporlarında yer alan ve OHAL ilanından bu yana gözaltına alınan, yargılanan ve tutuklanan gazetecilerin verileri de Şubat ayı dâhil edilerek güncellemiştir.

İşten Çıkarma: 2

Posta gazetesi köşe yazarlarından Prof. Dr. Teoman Cem Kadıoğlu’nun, Twitter hesabından “Hürriyet gazetesi İstanbul gerçek bayi satışı 28.000, toplam Türkiye bayi satışı 60.000” paylaşımı nedeniyle gazetedeki işine son verildi.[15]

İktidara yakın görüşleriyle bilinen yazar Ahmet Taşgetiren’in, konuk olduğu TV5 televizyon kanalının Medya Analiz programında “12 Mart, 12 Eylül, 28 Şubat döneminde yazdım, kendimi bu zamandaki kadar kısıtlı bir duygu içinde görmedim. Söylenmesi gereken söylenmeli, yazılmalı. İliştirilmiş gazetecilik iktidar için de sağlıklı değil. Yukarıdakiler biat beklemezse bile alttakiler sizi zorluyor” sözlerinin ardından Erenköy Cemaati’nin yayın organı olan Erkam Radyo’daki programına son verildi.[16]

OHAL İlanından bu yana toplam işten çıkarmalar: 3399

Gözaltına Alınan Gazeteci Sayısı: 2

12 Şubat 2019 tarihinde İstanbul’da sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek gözaltına alınan gazeteci Salih Turan, 13 Şubat 2019 tarihinde sevk edildiği mahkeme tarafından tutuklandı.[17]

Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Dayanışma Derneği’nin (TAYAD) 16 Şubat’ta Ankara Sakarya Caddesi’nde yaptığı eylemde bir polisin, gözaltına aldığı sırada cinsel saldırıya maruz bıraktığı üniversite öğrencisi kadınla röportaj yapan Artı Gerçek muhabiri Derya Okatan, 21 Şubat 2019 tarihinde Ankara’da evine yapılan baskının ardından sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek gözaltına alındı. Gözaltına alınan Okatan emniyetteki işlemlerinin ardından serbest bırakıldı.[18]

Erkek:1

Kadın: 1

OHAL İlanından Bu Yana Toplam Gözaltına Alınan Gazeteci Sayısı: 520

Hakkında Adli İşlem Yapılan Gazeteci Sayısı

Soruşturma Açılan Gazeteci ve Yazar Sayısı: 4

Tarsus Cezaevinde yaşanan hak ihlallerini haber yapan Evrensel gazetesinin eski sorumlu yazı işleri müdürü İsmail Cem Şimşek’e cezaevine ‘iftira’ suçlamasıyla dava açılırken, toplamda 3 gazeteci ve 1 yazar hakkında 8 yıldan 24 yıla kadar hapis cezasının istendiği yeni davalar açıldı.[19]

Yargılanan Gazeteci Sayısı: 46

Özgür Gazeteciler İnisiyatifi’nin (ÖGİ) Şubat 2019 dönemi “Gazetecilere Yönelik Hak İhlal Raporu”na göre, bu ay 46 gazeteci yargılandı.[20] Devam eden Özgür Gündem davasında ise, Şebnem Korur Fincancı, Erol Önderoğlu ve Ahmet Nesin’in hakkında “örgüt propagandası yapmak”, “suç ve suçluyu övmek”, “suç işlemeye tahrik etmek” iddiasıyla cezalandırılmaları talep edildi.[21]

Hapis veya Para Cezası Alan Gazeteci Sayısı: 11

19 Şubat tarihinde, Cumhuriyet Gazetesi yargılamasında yerel mahkeme tarafından verilen toplam 57 yıl hapis cezası temyiz makamı tarafından onandı ve 7 gazeteci hakkında verilen toplamda 25 yıla yakın hapis cezası kesinleşti. Cumhuriyet Gazetesi yargılaması dışında 4 gazeteci daha toplamda 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı. [22]

Tutuklanan Gazeteci Sayısı: 1

OHAL İlanından Bu Yana Toplam Tutuklu Gazeteci Sayısı: 214

Tahliye ve Beraat: 11

Aralarında KHK ile kapatılan Jin Haber Ajansı (JİNHA) editörü gazeteci, ressam Zehra Doğan’ın da olduğu 5 gazeteci Şubat ayında tahliye edildi. 6 gazeteci ise beraat etti.[24]

Fiziksel Şiddet, Tehdit ve Saldırı Girişimine Uğrayan Gazeteciler:

Peribacaları’na yapılan kaçak yapıları haber yapan İHA Nevşehir Muhabiri Coşkun Sağlamdin, haberin ardından ölüm tehditleri aldığını açıkladı.[25]

Erişim Engelleri: 7

Şubat ayında toplamda 7 habere erişim engeli veya yayın yasağı getirildi.[26]